Citania de Santa Trega

Trátase dun poblado castrexo-romano cuia ocupación sitúase entre os século IV a.C. e I d.C. nun período de proceso de romanización do noroeste peninsular. Trala excavación realizad nos anos 80, só se podía visitar a zona septentrional, un 20% do asentamento na zona máis alta do monte. Esta zona está delimitada por unha sinxela muralla que acolle unha extensión do terro cuns eixes de 700 metros de norte a sur e 300 metros de este a oeste, e trátase dun dos maiores castros atopados en terras galegas. O deseño da muralla parece primar unha función de delimitación do terro respecto ó entorno, fornte ás funcións defensivas ou disuasorias, e foi realizada en canteiría trabada con barro sen sobrepasar os 160cm de grosor. As cabanas teñen prantas circulares ou ovaladas e son exentas, non compartindo paredes medianeiras. Tamén son excepcións as poucas cabanas con pranta cadrada e estas presentan, na súa maioría, esquinas en arco. Aséntanse directamente sobre a rocha nai e os seus muros estan recubertos cun morteiro de cal e area. No interior, algunhas presentan bancos adosados e o pavimento dalgúns casos é de terra pisada e noutros de lousa. En moitos dos umbrais de entrada pódense ver goznes, buracos nos que se axustarían as portas. Foron moitoos os achados atopados e destaca unha gran cantidade de restos de cerámica atopada, feito común ós castros galaicos, tando de cerámica indíxena, caracerizados por ter pastas oscuras e modeladas á man ou con torno lento, como numerosos restos de outras variedades típicas do mundo romano, como a cerámica campaniforme, de característico barníz verde e partes de terra sigillata con seu característico barníz vermello, así como restos da chamada cerámica común romana. Abundantes foron tamén os achados de vidro romano de variadas formas e tonalizades, gran cantidade de contas de collar feitas de vidro, colgantes de bronce, fichas de xogo e orfebrería. Entre os anos 2015 e 2016, tras unha nova excacación no asentamento realizada pola Deputación de Pontevedra, atopáronse novos e importantes achados coma unha cabeza pétrea, ánforas romanas, lucernas romanas, pezas de Terra Sigillata, fragmento de labras decoradas e máis de 42.500 pezas ademáis de elementos pétreos. Santa Trega é, sen dúbida, un dos legados patrimoniais máis importantes das Rías Baixas e de Galicia