Ruta dos mosteiros
Beleza imposta e silenciosa
Os antigos mosteiros das Rías Baixas son impresionantes paraísos de paz
Os mosteiros da provincia de Pontevedra conforman a patrimonio antigo enmarcado en paisaxes sensacionais. Localízanse en cumes (San Lourenzo de Carboeiro); no fondo de vales fértiles (Santa María de A Armenteira); en prados próximos a zonas montañosas (Santa María de Aciveiro); nas beiras do mar e do Camiño Portugués pola Costa (Santa María de Oia); en chairas elevadas sobre unha das Rías Baixas (San Xoán de Poio); e preto da desembocadura de poderosos ríos e cidades históricas (San Salvador de Lérez). Estes edificios monumentais, que conservan intacta a súa quietude e maxestade, son testemuñas silenciosas do paso dos séculos.
Estes templos relixiosos manteñen un rico legado. Cruzar as súas paredes leva aos viaxeiros ao pasado, a un tempo dos reis, de nobres familias galegas, de quietude, retirada, cultivo da terra, batallas e revoltas. Camiñar polas súas esquinas lévanos de volta ás súas esplendor medieval e permítenos respirar parte da historia da provincia de Pontevedra.
Facer un percorrido polos mosteiros é un dos grandes atractivos turísticos de As Rías Baixas; A súa excelente situación permite complementarse perfectamente cun a percorrido pola natureza que os rodea, por bosques autóctonos e pastos, por cantís onde se rompe o océano, marxes de ríos sinuosos e fervenzas máxicas, algunhas delas con suaves fervenzas e outras torrenciais e poderosas. Un real mostra para os sentidos.
Aquí contámosche a historia, arquitectura e ornamentación, lendas e referencias de diferentes autores sobre estes magníficos templos a través dun percorrido polo Ruta dos Mosteiros. Visita e afonda no maxia espiritual provincia de Pontevedra.
No nordeste da provincia de Pontevedra atópase o concello de Silleda, polo que discorre o río Deza. No lugar de Carboeiro o mosteiro homónimo está situado. A beleza do lugar tivo prioridade á hora de elixilo. Desde a vista dun paxaro pódese ver o mosteiro, elevado e case abrazado por un pronunciado meandro do río. A súa fundación remóntase a segundo terzo do século X.
A primeira casa permitiulle albergar a primitiva comunidade de cenobitas. A construción comezou no século XI, pero será no século XII cando o mosteiro vexa aumentar constantemente o seu patrimonio. Antes de chegar a Carboeiro atopamos a chamada “ponte do Demo” (Ponte Demonio), onde se produciron agresións, delitos e outros delitos. Esta ponte remóntase ao século XVI e foi durante séculos o só medios de comunicación entre as localidades de Silleda e Vila de Cruces.
A igrexa presenta na cabeceira un deambulatorio separado do presbiterio por un arco apuntado na súa parte inferior, pero con arcos de medio punto polos que penetra a luz na parte superior, símbolo da graza divina para os que se achegan a este interior sobrio e de pedra.
Carboeiro foi un centro de explotación agrícola e control dun territorio. Declarouse o mosteiro de Carboeiro Monumento Nacional por Decreto do 3 de xuño de 1931.
Nas alturas que conducen ao serra do Candán, ao oeste do Deza, está o mosteiro do Aciveiro, no concello de Forcarei. Hoxe totalmente reconstruído para servir de pousada con dous fermosos e sinxelos xardíns, e a igrexa, destacada, cos seus muros e contrafortes.
A paisaxe está dominada pola vegetación. O acivros isto xa existe hai séculos (acivros) quizais foron a orixe do nome do lugar. O neves invernais cobren estas alturas con certa frecuencia, o que permitía aos monxes percibir ingresos polo seu uso frigoríficos que estaban na súa xurisdición. Estas estruturas situáronse nos lugares de Fixó, Millerada e Forcarei.
Unha inscrición nun dos muros da igrexa indica o ano da súa fundación, 1135, que nos sitúa de novo no século de expansión en Galicia da orde beneditina, as doazóns reais e o auxe do monacato.
Como noutros casos, algúns dos abades de Aciveiro eran membros do nobreza galega de cada momento. Os visitantes poden combinando a natureza coa arte e a historia coa lenda. Declarouse o mosteiro de Santa María de Aciveiro Monumento Nacional por Decreto do 3 de xuño de 1931. Tamén pertence á Rede Europea de Abadías e Sitios Cistercienses e é socio de ACIGAL (Asociación de Mosteiros Cistercienses de Galicia).
O Mosteiro da Armenteira, de monxas bernard, está situado nun val fértil do concello de Meis. O rei Leonés Fernando II dotou ao mosteiro de varias propiedades. Orixinalmente tamén estaba dotado pola familia Froilaz. A comunidade de monxes deste mosteiro tivo que abandonalo en 1837. A reconstrución deste edificio ten a súa orixe nunha idea de Carlos Valle-Inclán motivada pola obra do seu pai Aromas de lenda: versos en loanza dun santo eremita.
E o lenda asociado a este mosteiro, o soño que tiñan Ero e a súa muller mentres durmían: sen ter fillos, a Virxe María aseguroulles que os terían e en abundancia. Poucos días despois decidiron fundar dous mosteiros, un para mulleres e outro para homes. A canción do rei Afonso Esta vez converteuse nun un soño moi longo que durou 300 anos, entón, cando espertou, atopou un fermoso mosteiro construído que tiña pensado.
O mosteiro da Armenteira foi un importante promotor do cultivo da vide. De novo, un exemplo de centro espiritual iso convértese emporio económico dunha rexión ou rexión máis ou menos extensa. A igrexa conservada ten unha fachada de máis puro estilo románico. No seu interior atopamos tres naves; A central está formada por arcos apuntados que sosteñen a bóveda, mentres que nos laterais temos arcos transversais semicirculares.
O claustro está pechado por bóvedas de crucería decoradas con chaves. Declarouse o Mosteiro de Santa María de A Armenteira Monumento Nacional por decreto do 3 de xuño de 1931.
Nunha especie de “poyo” ou chaira enriba da ría de Pontevedra atópase o mosteiro de San Xoán de Poio que, dende finais do século XIX, foi ocupado por monxes mercedarios, aínda que na súa fundación era un mosteiro beneditino. O testemuño escrito máis antigo da existencia do mosteiro de Poio é de Século X (ano 942). No século XVIII o pai Sarmiento, despois de escalar o monte Castrove nunha ocasión, escribiu: “en todo cando estaba na mariña, dende O Ferrol ata A Guarda e Tui, non atopei un punto de visión máis fermoso que este lugar de Castrove... Podes ver todo o mellor de Galicia ”.
En 1890 os monxes mercedarios trasladáronse ao mosteiro de Poio, que se atopaba en moi mal estado como consecuencia do abandono que sufría dende a década de 1830. No barrios monásticos impartíronse clases, recuperouse a biblioteca, renovouse a igrexa e o 24 de setembro de 1959 iniciáronse as obras de construción do novo edificio. O obxectivo era establecer un seminario máis amplo, aínda que ao final decidiuse destinalo pousada.
A fachada da igrexa é un exemplo de estilo barroco e está formada por tres corpos. O interior está cuberto por un gran bóveda de canón finalizado en 1708. O sarcófago de Santa Trahamunda do século VI consérvase na capela de Cristo. O retablo maior trátase dunha obra barroca do século XVII con columnas salomónicas, abundancia ornamental e imaxes de santos, entre as que destacan as da Virxe da Misericordia e a de San Xoán Bautista. Pero hai unha xoia que ningún outro mosteiro de Galicia ten: a súa biblioteca.
No cruceiro Claustro o de los Naranjos é o mosaico monumental do Camiño de Santiago, deseñado polo artista checo Antoine Machourek (1913-1991). Mide 80 metros de longo e 2,5 metros de alto (200 m2). O mosteiro foi declarado Monumento Nacional o 13 de agosto de 1971.
Preto da desembocadura do río Lérez, en Pontevedra, érguese este mosteiro, cuxa particularidade é unha galería con arcos dobres pegado a un dos muros da igrexa. Segue sendo o destino dunha peregrinación que se celebra cada ano o 21 de marzo en lembranza do fama milagreira de San Bieito. Sobre o ano da súa fundación hai polémica, polo tanto, mentres o padre Yepes fala de finais do século IX, o padre Flórez retrasa ata principios do século X.
Entre os abades, son moitos os que destacaron por ser despois bispos en diversos destinos; No caso concreto de Lérez, durante o mandato do irmán Benito Gesto construíuse retablo do altar maior da igrexa. O cor dourada contribúe á magnificencia deste retablo que, como outros dos séculos barrocos, tenta mostrar o poder da Igrexa o mundo infiel e protestante. Neste retablo, no que se sitúa a imaxe de San Bieito e cuxa obra algún lugar a principios do século XVI, e os demais, considéranse parte da gran obra artesanal e artística que se levou a cabo neste mosteiro.
Hai un pequena capela dedicada a San Bieito ante a igrexa do mosteiro, que estivo en construción entre os séculos XVII e XVIII. O patio, parte do claustro e a escaleira principal son do século XVI, segundo a obra O mosteiro de Lérez e a súa Facultade de Artes, de Crisanto Rial López. O refectorio, a cociña, a sala capitular, a biblioteca e parte das celas tamén se conservan na actualidade. Antes da imaxe de San Bieito unha lámpada especial que contén o aceite milagre do santo.
A fachada da igrexa é sobria, o que fai pensar máis no estilo neoclásico que no barroco, e sobre a porta está a imaxe de San Bieito nunha hornacina. O mosteiro foi declarado Monumento Nacional o 21 de xuño de 1946.
Cando as rías galegas están ao norte e a costa rectilínea é máis parecida á portuguesa, atopamos co seu concello de Oia mosteiro á beira do mar, protagonista dalgúns acontecementos de defensa contra a piratería atlántica. Este lugar parece ser elixido polos monxes como antítese da placidez; máis ben como metáfora da furia divina ante o pecado, representada no ondas xigantes.
Algunhas fontes fan referencia á fundación do mosteiro de Oia a principios do século X. Os tempos de prosperidade económica seguiron aos de crise, consecuencia do descenso do comercio debido ao guerras con Portugal, Século XVII, a malas colleitas ou mala administración, coincidindo en xeral coas curtas condicións dos abades, que se concentraron entre finais do século XVIII e principios do XIX, pouco antes da desamortización e desaloxo dos monxes.
A principios do século XX, co fin da monarquía portuguesa e a expulsión dos xesuítas de Portugal, asumiron o mosteiro e fundaron alí unha escola. Durante a Segunda República Española os xesuítas foron expulsados. O interior do templo é de extraordinaria solidez, destacando as bóvedas con nervaduras que forman ricas filigranas decorativas.
Un dos claustros do mosteiro é un obra mestra de cantería, con arcos de medio punto que che permiten contemplar o patio central e bóvedas de crucería que parten de elegantes ménsulas. Hoxe o mosteiro e as súas dependencias son propiedade privada. O mosteiro foi declarado Monumento Nacional o 3 de xuño de 1931.
